Վաղվա խնդիրներն այսօր պիտի կանխվեն

Հայ դեռահասները հեռու են առողջ ապրելակերպից: «Արգելված պտուղը» քաղցր է հատկապես դեռահասների համար։ Հիմնականում հենց այս շերտի ներկայացուցիչներն են առաջինը փորձարկում ալկոհոլը, թմրանյութը, ծխախոտը։

Հետեւանքը հետագա խնդիրներն են։ Առողջապահության համաշխարհային կազմակերպության տվյալներով մեծահասակների շրջանում գրանցված վաղաժամ մահացության դեպքերի 2/3-ը պայմանավորված է դեռահասության տարիքում ձեւավորված առողջական վարքագծով։

Այս պատճառով դեռահասների առողջությունը համարվում է հանրային առողջապահության խնդիր եւ պահանջում է շարունակական մշտադիտարկում եւ գնահատում։

Ըստ «Արաբկիր» բժշկական համալիրի երեխաների եւ դեռահասների առողջության ինստիտուտի գիտական ղեկավար Արա Բաբլոյանի՝ դեռահասները հասարակության ամենաառողջ եւ ամենավտանգավոր հատվածն են. «Հետոյի խնդիրը դեռահասության ժամանակահատվածից կարող է առաջանալ։ Ժամանակ առ ժամանակ պետք է ուսումնասիրվի իրավիճակը»։ Նա արդյունավետ միջոց է համարում նաեւ համապատասխան ռեսուրսների օգտագործումը՝ նրանց կրթելու, դաստիարակելու համար։

Ներկայումս աշխարհում դեռահասների շրջանում նկատվում են ֆիզիկական եւ հոգեկան առողջության շեղումներ։ Սրանք շատ դեպքերում պայմանավորված են անառողջ սննդային սովորույթներով, ցածր ֆիզիկական ակտիվությամբ, ծխախոտի, ոգելից խմիչքի եւ թմրանյութերի փորձարկմամբ, վաղ սեռական կյանքով եւ այլ խնդիրներով։ Նրանց խնդիրները պահանջում են վաղ հայտնաբերում եւ միջամտություն։
Միջազգային այդ հետազոտությունը չորս տարին մեկ իրականացվում է Եվրոպայի 39 երկրներում։ Սա թույլ է տալիս ստանալ հավաստի, ներկայացուցչական տվյալներ ազգային մակարդակով, համեմատել տարբեր երկրների ցուցանիշները, ճիշտ իրականացնել հետագա միջամտությունը։

«Դպրոցահասակ երեխաների առողջության վարքագիծը» հետազոտությունը 2005-2007 թթ. Հայաստանում առաջին անգամ իրականացվել է «Արաբկիր» ԲՀ երեխաների եւ դեռահասների առողջության ինստիտուտի նախաձեռնությամբ եւ ՅՈՒՆԻՍԵՖ-ի աջակցությամբ։ Երեկ էլ ներկայացվեց 2009-2011 թթ. հետազոտության արդյունքները։ Միջոցառմանն աջակցել է ԱՄՆ միջազգային զարգացման գործակալության «Էյչ Էս-սթար» ծրագիրը։

Հետազոտությունն իրականացվել է ՀՀ առողջապահության, ՀՀ ԿԳ նախարարությունների, ՅՈՒՆԻՍԵՖ-ի, ԱՀԿ եւ ԴԵԱՎ եվրոպական գիտական ցանցի համագործակցությամբ։

«Մենք հնարավորություն ունենք հասկանալու՝ ինչպիսին են հայ դեռահասները։ Ներգրավվելով այդ գործընթացին՝ Հայաստանը տարածաշրջանային մյուս երկրներին ուղի է ցույց տալիս։ Դեռահասությունը մի ժամանակաշրջան է, երբ դրվում են հետագա կյանքի հիմքերը՝ կամ առողջ, կամ հիվանդ»,–ասված էր ԴԵԱՎ հետազոտության միջազգային համակարգող Քենդայս Քերիի ուղերձում։

Այսպես, մեր երկրում հետազոտության համար հարցման թիրախային խումբ է հանդիսացել 11, 13 եւ 15 տարեկան 2833 դպրոցահասակ երեխա՝ բոլոր մարզերից։ 11 տարեկանների մեջ աղջիկների 81 տոկոսը, տղաների՝ 68 տոկոսը, 13 եւ 15 տարեկան աղջիկների 65 տոկոսը, իսկ տղաների 50 տոկոսը սիրում են դպրոցը։ Այս ցուցանիշով, այլ եվրոպական երկրների համեմատությամբ, Հայաստանը գտնվում է առաջին տեղում։

Կյանքով բավարարված է 11 եւ 13 տարեկանների շուրջ 95 տոկոսը։ Միջազգային կտրվածքով ցուցանիշը ամենաբարձրերից է։ Աղջիկների 28 տոկոսը անբավարար է գնահատում իր առողջությունը։ Առողջությունից գանգատներ են առկա դպրոցականների 40 տոկոսի մոտ, ընդ որում, 15 տարեկանների շրջանում այդ ցուցանիշը հասնում է 56 տոկոսի։ Այն եվրոպական միջինից բարձր է։ Հաճախակի գլխացավով տառապում է դպրոցականների 26 տոկոսը։ Գյուղաբնակ եւ 15 տարեկան աղջիկներն ավելի հաճախ են դժգոհում։ Փորացավից ամսական կտրվածքով գանգատվել է երեխաների 31 տոկոսը։

Միայնակության զգացումի մասին նշել է հարցվածների 20 տոկոսը։ Ընկճվածության նշաններ ունի մեկ քառորդը, հատկապես 15 տարեկան աղջիկները։ Ընկճվածությունն ավելի ցայտուն է մարզերում ապրող երեխաների մոտ։

Ընդհանուր առմամբ տղաների 8 եւ աղջիկների 10 տոկոսը նշել է, որ մտածել է ինքնասպանության մասին։ Ցուցանիշն ավելի բարձր է 15 տարեկան աղջիկների շրջանում՝ 17 տոկոս։

Դեռահասները դրսեւորում են նաեւ բավականին անառողջ սնվելակարգ։ Հարցվածների մինչեւ քառասունհինգ տոկոսը ընդհանրապես չի նախաճաշում, ավելի հաճախ աղջիկները։ Տանը սննդի անբավարարության պատճառով քաղցած լինելու մասին է նշել 20 տոկոսը, 4 տոկոսը նշել, որ քաղցած է քնում ամեն օր։

Տարիքային այս խմբի մոտ կա ֆիզիկական ակտիվության էական պակաս։ Տղաների 59 տոկոսը որեւէ սպորտաձեւով չի զբաղվում, աղջիկների շրջանում ցուցանիշը հասնում է 70 տոկոսի։

Տղաների շրջանում 11 տարեկանների 7 տոկոսը, 13 տարեկանների 13 տոկոսը եւ 15 տարեկանների 33 տոկոսը, աղջիկների շրջանում 15 տարեկանների 11 տոկոսը փորձել են ծխել։ Դեռահասների կեսը սկսել է ալկոհոլ օգտագործել 13 տարեկանում կամ ավելի վաղ։ Թմրանյութ երբեւիցե օգտագործելու մասին նշել է 15 տարեկանների 7 տոկոսը։

Հարցված 15 տարեկան տղաների 45 տոկոսը եւ աղջիկների 2 տոկոսը նշել են սեռական փորձի առկայության մասին։ Տղաների մոտ այս ցուցանիշը եվրոպական տվյալներից բարձր է, աղջիկներինը՝ ցածր։

Եվ այս ցուցանիշներն այն դեպքում, երբ դեռահասների 80 տոկոսին դասավանդվել է «Առողջ ապրելակերպ» դասընթացը։
«Կարեւոր են ոչ միայն տվյալները, այլեւ վերլուծությունը, իսկ ամենակարեւորը գործողությունն է»,–ի մի բերելով ասվածը՝ նշեց ԱՄՆ ՄԶԳ «Էյչ Էս-սթար» ծրագրի ղեկավար Ռոբերտ Հագան։

Հարցեր, պատասխաններ, մեկնաբանություններ